روند جهانی کلین لیبل و چالش های صنعت غذا

گردآورنده : احمد احتیاطی، دکتری فناوری مواد غذایی

کلین لیبل، محصول آگاهی عمومی

طی دو دهه اخیر، مفهومی در دنیای غذا شکل گرفته است که مشخصا از آگاهی یا نگرانی عمومی نسبت به فرایند تولید محصولات غذایی بوده و کلین لیبل نامیده می شود. ترجمه تحت اللفظی این اصطلاح، برچسب تمیز است اما در واقع اشاره به محصولاتی دارد که واجد شرط عدم “آلودگی” است. با این حال، منظور از آلودگی، تنها آلودگی به میکروب ها یا مواد شیمیایی مسمویت زا نیست. در اینجا، آلودگی عدم استفاده از ترکیبات سنتزی در محصول است. فراورده های غذایی، در عمده موارد، ترکیبی از مواد طبیعی اولیه و افزودنی ها است. افزودنی های غذایی طیف گسترده ترکیبات مانند رنگ ها، طعم دهنده ها، پایدار کننده ها و غیره را شامل می شود. در میان افزودنی ها، ترکیبات سنتزی، ممکن است مشابه مواد طبیعی و یا کاملا سنتزی بدون مشابه طبیعی مانند رنگ های سنتزی باشند.

چه محصولی کلین لیبل است؟

اساسا تعریف مشخص عمومی، قانونی یا بین المللی برای محصول کلین لیبل وجود ندارد. افراد در گروه های مختل، تعریف خاص خود را از محصول کلین لیبل ارائه می دهند. وبسایت IFT (انیستیتو تکنولوژیست های غذایی)، محصول کلین لیبل را محصولی با حداقل ترکیبات می داند که البته از نظر مصرف کننده، سالم باشد. در سختگیرانه ترین حالت، محصولی کلین لیبل است که در شبیه ترین حالت ممکن به طبیعت خود باشد. برای مثال، محصولی مانند خامه، از شیر تازه تهیه می شود. در صورتی که شیر از گاوی تهیه شود که با علوفه مخصوص (علوفه مزرعه ارگانیک) تغذیه شده باشد و خامه شیر، صرفا بدون هیچ افزودنی به صورت پاستوریزه در یک بسته بندی مناسب با کمترین مهاجرت بسته بندی شود، محصول کلین لیبل خواهد بود. گروهی دیگر، کلین لیبل را مشروط به حذف ترکیبات شیمیایی سنتزی و سموم و آفت کش ها می دانند. گروهی از شرکت های بین المللی مانند شرکت Clean Food Certified، استاندارد سختگیرانه و ویژه خود را برای ارایه گواهی به تولید کنندگان ارایه کرده است. این استاندارد موارد متعدد افزودنی ها، فرایند های حرارتی، ترکیبات آلرژن، منشا مواد غذایی از نظر زراعی و دامی و کیفیت حفظ ارزش تغذیه ای را مشخص کرده است.

دیدگاه ها نسبت به محصولات کلین لیبل

احتمالا عمومی ترین دیدگاه در مورد محصولات کلین لیبل، عدم حضور ترکیبات سنتزی در فراورده غذایی است. با این حال، انتظار می رود محصول، عاری از مواردی مانند فلزات سنگین، سموم، آفت کش ها، مواد اولیه حاصل از حیوانات و گیاهان تغییر یافته از نظر ژنتیکی، مواد حساسیت زا و مواردی مانند گوشت غیر حلال باشد. همچنین نگاه عمومی به ترکیبات غذایی نیز، گاهی تعیین کننده درجه حساسیت مصرف کننده است. در گفتگو با همکاری در آلمان، متوجه شدم که حتی ماده ای مانند زانتان که محصول باکتری های طبیعی است، از دیدگاه برخی مصرف کنندگان، نامطلوب شناخته شده است یا در ارتباط با افزودنی طبیعی مانند کاراگینان که از جلبک ها استخراج می شود، این دیدگاه وجود دارد که ماده ای سرطان زا است. این نوع دیدگاه ها، تعریف محدوده کلین لیبل بودن را با چالش روبرو کرده است.

در ایران نیز، اصطلاح ارگانیک، اصطلاحی رایج و بومی شده از کلین لیبل است. محصول ارگانیک، اگر محصول زراعی و باغی باشد، بایستی در زمین هایی تولید شود که خاک آن آنالیز شده و از نظر فلزات سنگین، سموم و آفت کش ها، تایید شده باشد.

گواهی کلین لیبل و تحولات مواد اولیه

 با توجه به اینکه، کلین لیبل یک روند جهانی رو به رشد است، برخی شرکت ها، با نگاه به آینده، به دنبال کسب گواهی کلین لیبل برای محصولات خود و جذب مصرف کنندگان جامعه هدف هستند. در این مسیر، چالش هایی وجود دارد که در راس آن، تغییر فرمولاسیون، حذف مواد شیمیایی و جایگزینی آن با ترکیبات کاملا طبیعی است. برای مثال، نشاسته های اصلاح شده شیمیایی، در تعداد زیادی از فرمولاسیون های غذایی، مانند محصولات لبنی، سس ها، فراورده های گوشتی و نوشیدنی ها کاربرد دارد. با این حال، جایگزینی این نوع نشاسته ها، به دلیل عملکرد عالی و قیمت مناسب آن، دشوار است. شرکت هایی مانند Ingredion، تحقیق و توسعه گسترده ای را برای اصلاح فیزیکی نشاسته با هدف جایگزینی نشاسته های اصلاح شده شیمیایی، آغاز کرده است.