می‌دانستید که کیفیت پایین محصولات کشاورزی، سالانه باعث هدر رفتن حجم عظیمی از مواد غذایی میشود؟ طبق گزارش FAO، حدود 1.3 میلیارد تن غذا در سال، به دلیل کیفیت پایین از بین می‌رود! اما چاره چیست؟ چگونه میتوان کیفیت محصولات کشاورزی را افزایش داد و از این ضرر هنگفت جلوگیری کرد؟
در این به بررسی عوامل موثر بر کیفیت محصولات کشاورزی، روش‌های افزایش کیفیت، استانداردهای تولید و تکنولوژی‌های نوین در این زمینه می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا با همه‌ی ابعاد این موضوع مهم آشنا شویم.
تعریف کیفیت محصولات کشاورزی
کیفیت محصولات کشاورزی، صرفاً به ظاهر زیبا و فریبنده محدود نمی‌شود. بلکه مجموعه‌ای از عوامل مختلف است که بر سلامت، ارزش غذایی، طعم و ماندگاری محصول تأثیر می‌گذارند. این عوامل عبارتند از :
- ایمنی (Safety): عاری بودن از آلودگی‌های میکروبی (باکتری، ویروس، قارچ)، شیمیایی (سموم، کودهای شیمیایی، فلزات سنگین) و فیزیکی (سنگ‌ریزه، شیشه).
- ارزش غذایی (Nutritional Value): میزان ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین، کربوهیدرات و سایر مواد مغذی. محصولات ارگانیک معمولاً از نظر ارزش غذایی غنی‌تر هستند.
- ویژگی‌های حسی (Sensory Attributes): طعم، بو، رنگ، بافت و ظاهر مطلوب. روش‌های نگهداری محصولات کشاورزی تاثیر زیادی بر این ویژگی‌ها دارند.
- ماندگاری (Shelf Life): توانایی حفظ تازگی و کیفیت برای مدت زمان معقول. روش‌های برداشت و بسته‌بندی محصولات کشاورزی در ماندگاری آنها موثرند.
- قابلیت ردیابی (Traceability): امکان پیگیری مسیر حرکت محصول از مزرعه تا سفره.
- پایداری (Sustainability): تولید محصول با حداقل آسیب به محیط زیست و استفاده‌ی مسئولانه از منابع.
پیشنهاد مطلب: چگونه راه‌حلی برای چالش‌های خط تولید محصول در صنایع غذایی و کشاورزی پیدا کنیم؟
اهمیت افزایش کیفیت محصولات کشاورزی
شاید بپرسید اصلاً چرا باید این‌قدر به فکر کیفیت محصولات کشاورزی باشیم؟ خوب، جوابش خیلی واضح است! افزایش کیفیت، یک سود همه‌جانبه دارد. اول از همه، پای سلامتی من و شما وسط است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه 600 میلیون نفر به خاطر خوردن غذای ناسالم مریض می‌شوند و 420 هزار نفر هم، متاسفانه، جان خود را از دست میدهند. پس غذای سالم، شوخی‌بردار نیست! از طرف دیگر، کشاورزها هم با تولید محصول باکیفیت‌تر، هم می‌توانند آن را گران‌تر بفروشند، هم کمتر ضرر می‌کنند (چون ضایعات کمتری دارد)، و هم می‌توانند به بازارهای جدید، به خصوص بازارهای صادراتی، راه پیدا کنند.
تولیدکننده‌های مواد غذایی هم با استفاده از مواد اولیه‌ی مرغوب، خیالشان راحت است که مشتری‌ها راضی‌تر هستند و اعتبار برندشان بیشتر میشود. این وسط، اقتصاد کشور هم حسابی جان می‌گیرد؛ صادرات بیشتر میشود، شغل‌های جدید ایجاد میشود و به سمت توسعه‌ی پایدار حرکت میکنیم. تازه، همه‌ی این‌ها به نفع محیط زیست هم هست! چون با روش‌های کشاورزی پایدار، کمتر از سم و کود شیمیایی استفاده میکنیم و حواسمان به آب و خاک هم هست.
راهکارهای افزایش کیفیت محصولات کشاورزی
برای افزایش کیفیت محصولات کشاورزی، باید یک رویکرد جامع و چندجانبه داشته باشیم و در تمام مراحل زنجیره‌ی تولید، از مزرعه تا انبار، اقدامات لازم را انجام دهیم:
1. مدیریت هوشمند مزرعه
این مدیریت به چه شکل انجام میشود؟ در ادامه مرحله به مرحله برایتان توضیح می‌دهیم:
انتخاب بذر و نهال
همه‌چیز از یک بذر یا نهال سالم و قوی شروع میشود. انتخاب بذر اصلاح‌شده و مقاوم به آفات، بیماری‌ها و تنش‌های محیطی، اولین و مهم‌ترین قدم برای تولید محصول باکیفیت است. این بذرها، پتانسیل بالاتری برای تولید محصول دارند و در برابر شرایط نامساعد، مقاومت بیشتری نشان میدهند. نکته‌ی مهم دیگر، انتخاب رقم مناسب با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه (دما، بارش، طول روز) و نوع خاک است (Poverty Action Lab, 2021).
خاک سالم، محصول سالم
حاصلخیزی خاک، نقش حیاتی در رشد و نمو گیاه و در نهایت، کیفیت محصول دارد. آماده‌سازی مناسب خاک شامل شخم عمیق برای بهبود تهویه و نفوذپذیری خاک، افزودن مواد آلی (مانند کود دامی پوسیده، کمپوست، ورمی‌کمپوست) برای بهبود ساختمان خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب و تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه است. زهکشی مناسب خاک نیز برای جلوگیری از غرقابی شدن ریشه و بروز بیماری‌های قارچی ضروری است.
کاشت اصولی
رعایت اصول کاشت، از جمله تراکم کاشت مناسب، باعث میشود که گیاهان برای دریافت نور، آب و مواد غذایی، رقابت کمتری با یکدیگر داشته باشند و به طور یکنواخت رشد کنند. عمق کاشت مناسب نیز برای جوانه‌زنی بذر و استقرار اولیه‌ی گیاهچه ضروری است. علاوه بر این، زمان کاشت باید با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و نیازهای دمایی گیاه تعیین شود.
آبیاری بهینه
آبیاری، یکی از مهم‌ترین عوامل در تولید محصولات کشاورزی باکیفیت است. استفاده از روش‌های آبیاری نوین، کلید صرفه‌جویی در مصرف آب و دستیابی به بهترین نتیجه است. در آبیاری قطره‌ای، آب مستقیماً و به آرامی به پای گیاه می‌رسد، که باعث میشود بیشترین صرفه‌جویی در مصرف آب صورت بگیرد و از هدررفت آن به صورت تبخیر یا رواناب جلوگیری شود. آبیاری بارانی، با پاشیدن آب به صورت قطرات ریز توسط آبپاش‌ها، برای مزارع وسیع و گیاهانی که به رطوبت بیشتری نیاز دارند، مناسب است. اما اگر در مناطق خشک و کم‌آب هستیم، آبیاری زیرسطحی بهترین گزینه است؛ چرا که آب از طریق لوله‌های زیرزمینی به ریشه گیاه می‌رسد و تبخیر به حداقل می‌رسد.
حتما بخوانید: آشنایی با فرآیندهای استارتاپی و شتابدهی در صنایع غذایی
تغذیه متعادل گیاه
گیاهان هم مانند ما، برای رشد و تولید محصول باکیفیت، به یک رژیم غذایی متعادل و کامل نیاز دارند. آزمایش خاک، بهترین راه برای تعیین کمبودهای خاک و نیازهای غذایی گیاه است. بر اساس نتایج آزمایش خاک، میتوان از کودهای آلی و شیمیایی به میزان مناسب و در زمان مناسب استفاده کرد. توجه داشته باشید که استفاده‌ی بیش از حد از کودهای شیمیایی، می‌تواند باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی، کاهش کیفیت محصول و تجمع نیترات در گیاه شود.
کنترل تلفیقی آفات و بیماری‌ها (IPM)
آفات و بیماری‌ها، دشمنان اصلی محصولات کشاورزی هستند و می‌توانند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به بار بیاورند. کنترل تلفیقی آفات و بیماری‌ها (IPM)، یک استراتژی هوشمندانه است که بر پیشگیری، پایش مداوم و استفاده‌ی ترکیبی از روش‌های مختلف (بیولوژیکی، زراعی، شیمیایی) با اولویت روش‌های غیرشیمیایی تأکید دارد. به عنوان مثال، میتوان از حشرات مفید (مانند کفشدوزک‌ها) برای کنترل آفات، از تناوب کشت برای جلوگیری از شیوع بیماری‌ها و از ارقام مقاوم به آفات و بیماری‌ها استفاده کرد. سموم شیمیایی، تنها در صورتی که چاره‌ی دیگری نباشد و با رعایت کامل اصول ایمنی، باید به کار گرفته شوند (FAO, n.d.).
مدیریت علف‌های هرز
علف‌های هرز، نه تنها ظاهر مزرعه را خراب می‌کنند، بلکه با گیاهان زراعی برای دریافت نور، آب و مواد غذایی رقابت می‌کنند و باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول می‌شوند. برای کنترل علف‌های هرز، میتوان از روش‌های مکانیکی (وجین دستی، استفاده از کولتیواتور)، روش‌های زراعی (تناوب کشت، استفاده از مالچ) و روش‌های بیولوژیکی (استفاده از علف‌کش‌های زیستی) بهره گرفت.
تناوب کشت
کشت متوالی یک محصول خاص در یک زمین، مثل این است که همیشه یک نوع غذا بخورید! این کار باعث میشود خاک ضعیف شود، آفات و بیماری‌ها راحت‌تر جولان بدهند و در نتیجه، کیفیت محصول پایین بیاید. تناوب کشت، یعنی اینکه هر سال، یک محصول متفاوت در زمین بکاریم. این کار، به حفظ حاصلخیزی خاک، کاهش جمعیت آفات و بیماری‌ها و در نهایت، بهبود کیفیت محصول کمک می‌کند.
2. مدیریت پس از برداشت
حالا به یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در فرایند کشاورزی رسیده‌ایم. تک تک مواردی که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
زمان برداشت
زمان برداشت محصول، تأثیر زیادی بر کیفیت و ماندگاری آن دارد. اگر محصول را زودتر از موقع برداشت کنیم، به طور کامل نرسیده است و طعم و مزه‌ی خوبی ندارد. اگر هم دیرتر از موقع برداشت کنیم، ممکن است بیش از حد نرم شود، بپوسد و ارزش غذایی‌اش را از دست بدهد. پس، زمان‌شناس باشید و هر محصولی را در بهترین زمان خودش برداشت کنید.
حمل و نقل
محصولات کشاورزی، به خصوص میوه‌ها و سبزیجات لطیف و آسیب‌پذیر هستند. تصور کنید یک جعبه گوجه‌فرنگی رسیده، در یک کامیون بدون سیستم خنک‌کننده و در جاده‌ای پر از دست‌انداز، چه بلایی سرش می‌آید! برای جلوگیری از له‌شدگی، خراشیدگی و آسیب‌های دیگر، باید از وسایل نقلیه مناسب (مانند کامیون‌های یخچال‌دار) و روش‌های حمل و نقل اصولی استفاده کرد.
پیشنهاد مطلب: 7 ایده نوین برای تولید محصول جدید صنایع غذایی
بسته‌بندی
بسته‌بندی، فقط یک جعبه‌ی مقوایی یا کیسه‌ی پلاستیکی نیست! بسته‌بندی، نقش محافظ را برای محصول ایفا می‌کند و از آن در برابر آسیب‌های فیزیکی، آلودگی، فساد و تغییرات دما و رطوبت محافظت می‌کند. انتخاب نوع بسته‌بندی، به نوع محصول، شرایط نگهداری و حمل و نقل و مدت زمان ماندگاری آن بستگی دارد.
- بسته‌بندی‌های هوشمند و فعال: این روزها، بسته‌بندی‌های پیشرفته‌ای هم به بازار آمده‌اند که فراتر از یک محافظ معمولی عمل می‌کنند. بسته‌بندی‌های هوشمند، حسگرهایی دارند که می‌توانند تغییرات محصول (مثل تغییر رنگ، تولید گاز یا رشد میکروب) را تشخیص دهند و به شما هشدار بدهند. بسته‌بندی‌های فعال هم موادی دارند که می‌توانند با محیط اطراف واکنش بدهند و مثلاً اکسیژن یا رطوبت اضافی را جذب کنند و جلوی فاسد شدن محصول را بگیرند.
نگهداری
شرایط نگهداری (دما، رطوبت، نور، تهویه) تأثیر مستقیمی بر کیفیت و ماندگاری محصولات کشاورزی دارد. هر محصولی، “اخلاق” خاص خودش را دارد! بعضی‌ها عاشق سرما هستند (مثل میوه‌ها و سبزیجات تازه) و باید در یخچال نگهداری شوند، بعضی‌ها هم جای خشک و خنک را ترجیح میدهند (مثل سیب‌زمینی و پیاز). سردخانه‌ها و انبارهای مجهز، با کنترل دقیق دما، رطوبت و تهویه، می‌توانند عمر مفید محصولات را به طور چشمگیری افزایش دهند.
نگاهی به فناوری‌های نوین در خدمت ارتقاء کیفیت محصولات کشاورزی
| فناوری | کاربرد در ارتقاء کیفیت محصولات کشاورزی | نمونه‌های موردی |
| کشاورزی دقیق (Precision Agriculture) | پایش دقیق وضعیت مزرعه، بهینه‌سازی مصرف نهاده‌ها (آب، کود، سم)، افزایش عملکرد محصول، کاهش هزینه‌ها، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی. | استفاده از GPS برای نقشه‌برداری دقیق مزرعه، استفاده از حسگرها برای اندازه‌گیری رطوبت خاک، استفاده از پهپاد برای پایش وضعیت گیاهان. |
| بیوتکنولوژی (Biotechnology) | تولید ارقام مقاوم به آفات، بیماری‌ها و تنش‌های محیطی، افزایش ارزش غذایی محصولات، تولید محصولات با ویژگی‌های خاص (مانند طعم و بوی بهتر). | تولید ارقام مقاوم به خشکی، تولید برنج طلایی (غنی‌شده با ویتامین A)، تولید محصولات ارگانیک. |
| هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) | تجزیه و تحلیل داده‌های مزرعه، پیش‌بینی آفات و بیماری‌ها، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، کنترل کیفیت محصولات کشاورزی، تشخیص محصولات تقلبی. | استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص بیماری‌های گیاهی از روی تصاویر، استفاده از ربات‌ها برای برداشت محصولات. |
| بلاک‌چین (Blockchain) | ایجاد شفافیت و قابلیت ردیابی در زنجیره‌ی تامین محصولات کشاورزی، جلوگیری از تقلب و جعل، افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان. | ردیابی مسیر حرکت محصول از مزرعه تا سفره، اطمینان از اصالت محصول (مثلاً گواهی ارگانیک). |
| اینترنت اشیا (IoT) | پایش مداوم شرایط مزرعه، گلخانه، انبار و حمل و نقل | استفاده از سنسورهای وایرلس برای کنترل دما، رطوبت و … |
نقش مصرف‌کنندگان در افزایش کیفیت محصولات کشاورزی
مصرف‌کنندگان، نقش مهمی در افزایش کیفیت محصولات کشاورزی دارند. با انتخاب‌های آگاهانه و مسئولانه، می‌توانیم تولیدکنندگان را تشویق کنیم تا محصولات باکیفیت‌تری تولید کنند:
- خرید از فروشگاههای معتبر: فروشگاه‌هایی که به بهداشت، کیفیت و ایمنی محصولات اهمیت میدهند.
- توجه به نشانهای استاندارد و گواهینامهها: نشان‌هایی مانند نشان استاندارد ملی، نشان سیب سلامت، گواهی ارگانیک و …
- توجه به تاریخ تولید و انقضا: مصرف محصولات تاریخ‌گذشته می‌تواند خطرناک باشد.
- توجه به ظاهر محصول: محصولاتی را انتخاب کنید که تازه، سالم و بدون علائم فساد باشند.
- نگهداری صحیح محصولات در منزل: هر محصولی را باید در شرایط مناسب خودش نگهداری کرد.
- حمایت از تولیدکنندگان محلی و محصولات ارگانیک: با خرید از کشاورزان محلی و انتخاب محصولات ارگانیک، هم به اقتصاد محلی کمک میکنیم، هم از تولید پایدار و سالم حمایت میکنیم.
- مطالبه‌ی شفافیت و پاسخگویی: از تولیدکنندگان و فروشندگان بخواهید که اطلاعات کاملی در مورد محصولاتشان ارائه دهند (مانند منشأ محصول، روش تولید، تاریخ تولید و انقضا، …).
پیشنهاد مطالعه: راز موفقیت در استارتاپ‌های صنایع غذایی و کشاورزی چیست؟
چالش‌های پیش روی افزایش کیفیت محصولات کشاورزی در ایران
در ایران، با وجود تلاش‌های زیادی که برای افزایش کیفیت محصولات کشاورزی انجام شده، هنوز چالش‌های زیادی وجود دارد:
کمبود آب
ایران با بحران کم‌آبی روبرو است و این موضوع، تولید محصولات کشاورزی را با مشکل مواجه کرده است. خشک‌سالی‌های پیاپی، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح منابع آب، باعث شده تا کشاورزان با کمبود آب برای آبیاری مزارع خود مواجه شوند. استفاده از روش‌های نوین آبیاری (مانند آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی) و کشت گیاهان کم‌آب‌بر (مانند گیاهان دارویی و گیاهان مقاوم به خشکی)، می‌تواند به حل این مشکل کمک کند.
فرسایش خاک
فرسایش خاک، یکی دیگر از چالش‌های مهم در بخش کشاورزی ایران است. فرسایش خاک، باعث کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش نفوذپذیری آب در خاک، و در نتیجه، کاهش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی میشود. استفاده از روش‌های کشاورزی حفاظتی (مانند کشت مستقیم، کشت بدون شخم، پوشش گیاهی خاک، ایجاد تراس و بانکت) می‌تواند به جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ حاصلخیزی آن کمک کند.
عدم دسترسی کشاورزان به فناوری‌های نوین
بسیاری از کشاورزان ایرانی، به ویژه کشاورزان خرده‌مالک، به دلیل کمبود منابع مالی و عدم دسترسی به آموزش‌های لازم، نمی‌توانند از فناوری‌های نوین کشاورزی (مانند کشاورزی دقیق، بیوتکنولوژی، سامانه‌های هوشمند آبیاری و …) استفاده کنند. این موضوع، باعث میشود که عملکرد تولید آنها پایین‌تر باشد و نتوانند محصولات باکیفیت‌تری تولید کنند. حمایت‌های دولتی، ارائه تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت، و برگزاری دوره‌های آموزشی رایگان یا کم‌هزینه، می‌تواند به کشاورزان در دسترسی به این فناوری‌ها کمک کند.
نبود سیستم‌های نظارتی قوی
متاسفانه، در برخی موارد، نظارت کافی بر تولید، توزیع و عرضه‌ی محصولات کشاورزی وجود ندارد. این موضوع، زمینه را برای تقلب و عرضه‌ی محصولات بی‌کیفیت و غیراستاندارد فراهم می‌کند. تقویت سیستم‌های نظارتی، بازرسی‌های منظم و دوره‌ای، برخورد قاطع با متخلفان، و الزام تولیدکنندگان به رعایت استانداردها و دریافت گواهی‌نامه‌های معتبر، می‌تواند به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و حفظ سلامت مصرف‌کنندگان کمک کند.
ضعف در زنجیره تامین
ضعف در مراحل مختلف زنجیره تامین، از جمله بسته‌بندی نامناسب، حمل و نقل غیراصولی، و نگهداری در شرایط نامطلوب، می‌تواند باعث افت کیفیت محصولات کشاورزی شود. استفاده از بسته‌بندی‌های مناسب، وسایل نقلیه مجهز به سیستم‌های خنک‌کننده، و سردخانه‌ها و انبارهای استاندارد، می‌تواند به حفظ کیفیت محصولات در طول زنجیره تامین کمک کند.
آینده کیفیت محصولات کشاورزی
با پیشرفت علم و تکنولوژی، انتظار می‌رود که در آینده، شاهد تحولات چشمگیری در زمینه‌ی تولید و کنترل کیفیت محصولات کشاورزی باشیم. برخی از روندهای نوظهور در این زمینه عبارتند از:
- استفاده گسترده‌تر از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی آفات و بیماری‌ها، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و کنترل کیفیت.
- توسعه‌ی حسگرهای پیشرفته: برای پایش مداوم وضعیت خاک، گیاه و محصول در تمام مراحل زنجیره‌ی تامین.
- استفاده از پهپادها و ربات‌ها: برای انجام عملیات کشاورزی (مانند کاشت، داشت، برداشت) و نمونه‌برداری و پایش محصولات.
- توسعه‌ی بسته‌بندی‌های هوشمند و فعال: برای افزایش ماندگاری محصولات و اطلاع‌رسانی به مصرف‌کنندگان در مورد کیفیت و تازگی محصول.
- گسترش کشاورزی عمودی و شهری: برای تولید محصولات کشاورزی در محیط‌های کنترل‌شده و کاهش وابستگی به شرایط آب و هوایی.
- تولید محصولات غذایی فراسودمند (Functional Foods): محصولاتی که علاوه بر ارزش غذایی پایه، دارای خواص ویژه‌ای برای سلامتی هستند (مانند پروبیوتیک‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها).
پیشنهاد مطالعه: گرمایش جهانی و پالایش حبوبات
کلام آخر
بالا بردن کیفیت محصولات کشاورزی، یک مسئولیت همگانی است. همه‌ی ما (از کشاورز و تولیدکننده گرفته تا مسئولان و محققان و مصرف‌کننده‌ها) باید دست به دست هم بدهیم و برای تولید و مصرف محصولات کشاورزی سالم‌تر، باکیفیت‌تر و پایدارتر تلاش کنیم. این‌گونه، هم خودمان سالم‌تر زندگی میکنیم، هم به اقتصاد کشورمان کمک میکنیم و هم به حفظ محیط زیست برای نسل‌های آینده کمک میکنیم.
سوالات متداول
چگونه میتوان محصولات کشاورزی ارگانیک را تشخیص داد؟
محصولات ارگانیک معمولاً دارای گواهینامهی ارگانیک هستند که توسط سازمانهای معتبر صادر میشود. این گواهینامهها نشان میدهند که محصول، بدون استفاده از سموم و کودهای شیمیایی مصنوعی، آنتیبیوتیکها، هورمونهای رشد و GMOs تولید شده است.
آیا محصولات کشاورزی تراریخته (GMO) بی‌خطر هستند؟
در مورد ایمنی محصولات تراریخته، اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی از مطالعات نشان میدهند که این محصولات بی‌خطر هستند و هیچ تفاوتی با محصولات غیرتراریخته ندارند، در حالی که برخی دیگر، نگرانی‌هایی را در مورد اثرات احتمالی آنها بر سلامتی انسان و محیط زیست مطرح می‌کنند. در حال حاضر، در بسیاری از کشورها، برچسب‌گذاری محصولات تراریخته الزامی است تا مصرف‌کنندگان بتوانند آگاهانه انتخاب کنند.
چگونه میتوان از آلودگی محصولات کشاورزی به سموم و کودهای شیمیایی جلوگیری کرد؟
بهترین راه برای جلوگیری از آلودگی محصولات کشاورزی به سموم و کودهای شیمیایی، استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار و ارگانیک است. در این روش‌ها، به جای استفاده از سموم و کودهای شیمیایی مصنوعی، از روش‌های طبیعی و بیولوژیکی برای کنترل آفات و بیماری‌ها و تقویت خاک استفاده میشود.
چگونه میشود از کیفیت محصولات کشاورزی که خریداری میکنیم، مطمئن شویم؟
از فروشگاههای معتبر خرید کنید، به نشانهای استاندارد و گواهینامهها توجه کنید، به تاریخ تولید و انقضا دقت کنید، ظاهر محصول را به دقت بررسی کنید، از خرید محصولات فلهای که شرایط نگهداری آنها مشخص نیست، خودداری کنید و در صورت امکان، از محصولات محلی و ارگانیک استفاده کنید.
