احساس نمی‌کنید این روزها کلمه “ارگانیک” را همه جا می‌شنویم و می‌بینیم؟ روی میوه‌ها، لبنیات، حتی لوازم آرایش! انگار یک موج سلامتی و بازگشت به طبیعت راه افتاده و همه می‌خواهند بدانند چیزی که مصرف می‌کنند، واقعاً سالم و طبیعی است یا نه. خب، حق هم دارند! اما تا حالا فکر کرده‌اید پشت این محصولات ارگانیک که شاید کمی هم گران‌تر باشند، چه داستانی پنهان است؟ آیا واقعاً فرق خاصی با بقیه دارند؟ و اگر کسی مثل شما بخواهد خودش دست به کار شود و مثلاً گوجه‌فرنگی ارگانیک بکارد یا مرغ ارگانیک پرورش دهد، سوال اصلی این است: چگونه محصولات ارگانیک تولید کنیم؟ آیا فقط کافی است سم و کود شیمیایی را کنار بگذاریم یا فوت و فن‌های دیگری هم دارد؟
تولید ارگانیک بیشتر از یک روش کشاورزی، یک جور مرام و سبک زندگی است؛ نوعی آشتی با طبیعت. بیایید در این راهنما از مجله گرونیدا با هم به دنیای جذاب و گاهی پرچالش!) تولید ارگانیک قدم بگذاریم و ببینیم اصولش چیست، چه کارهایی باید انجام دهیم و چطور می‌شود آن برچسب معتبر “ارگانیک” را گرفت.
چه محصولی ارگانیک است؟
اول از همه، بیایید تکلیفمان را با این کلمه روشن کنیم. ارگانیک یعنی کار کردن با طبیعت، نه علیه آن. یعنی به جای اینکه با انواع سموم و کودهای شیمیایی به جان زمین بیفتیم و بخواهیم به زور از آن محصول بگیریم (چیزی شبیه دوپینگ کردن!)، سعی کنیم شرایطی فراهم کنیم که خود طبیعت بهترین محصولش را به ما بدهد.
اصولش خیلی پیچیده نیست و بیشتر بر پایه احترام بنا شده:
- خاک فقط خاک نیست: مهمترین اصل، مراقبت از سلامت خاک است. خاکی که پر از کرم خاکی، قارچ‌های مفید و میلیاردها باکتری خوب باشد، مثل یک شهر زنده است و گیاهی قوی و سالم تحویل می‌دهد.
- تنوع زیستی: مزرعه ارگانیک شبیه یک پارک ملی کوچک است! به جای اینکه همه چیز را از بین ببریم تا فقط محصول خودمان رشد کند، سعی می‌کنیم جایی هم برای گیاهان دیگر، حشرات مفید (مثل کفشدوزک‌های شته‌خور!) و پرنده‌ها باز بگذاریم. این تنوع به کنترل طبیعی آفت‌ها کمک می‌کند.
- حیوانات هم دل دارند: در دامپروری ارگانیک، حیوانات باید فضای کافی برای زندگی راحت، دسترسی به هوای آزاد، غذای سالم و طبیعی (ارگانیک) داشته باشند و از آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در صورت بیماری واقعی استفاده شود، نه به صورت روتین.
- شیمیایی‌ها در لیست سیاه: سموم و کودهای شیمیایی مصنوعی، دستکاری ژنتیکی (GMO) و مواد افزودنی غیرطبیعی تا جای ممکن استفاده نمی‌شوند. همه چیز باید تا حد امکان طبیعی و پایدار باشد.
پس اگر می‌پرسید چگونه محصولات ارگانیک تولید کنیم؟ قدم اول پذیرفتن این اصول و باور به قدرت طبیعت است.
پیشنهاد مطلب: مزایا و معایب محصولات اصلاح ژنتیکی شده
روش‌های کشاورزی ارگانیک
خب، حالا که فهمیدیم مرام ارگانیک چیست، برویم سراغ عمل! کشاورزهای ارگانیک از چه ترفندهایی استفاده می‌کنند؟
مدیریت خاک ارگانیک
کشاورز ارگانیک خاک را مثل یک حساب بانکی با ارزش می‌بیند که باید مدام به آن رسیدگی کند. به جای کود شیمیایی، از کمپوست خانگی یا صنعتی، کود دامی که خوب پوسیده شده (نگران بو نباشید!) و کود سبز (کاشتن گیاهانی مثل شبدر و ماش که نیتروژن به خاک می‌دهند و بعد به خود خاک برگردانده می‌شوند) استفاده می‌کند. تناوب زراعی هم مثل عوض کردن شیفت کاری برای زمین است؛ هر سال یک محصول متفاوت می‌کارند تا خاک خسته نشود و آفت‌ها و بیماری‌های خاص یک محصول، دائمی نشوند. کمتر شخم زدن هم به حفظ خانه‌ی کرم‌ها و میکروب‌های مفید خاک کمک می‌کند!
کنترل آفات ارگانیک و بیماری‌ها
این بخش شاید یکی از چالش‌برانگیزترین‌ها باشد. وقتی سم‌پاش را کنار می‌گذارید، باید مثل یک کارآگاه خوب، حواستان به همه چیز باشد! اول از همه، انتخاب ارقام گیاهی مقاوم به آفات و بیماری‌های رایج منطقه، خیلی کمک می‌کند. بعد، باید شرایط را برای دشمنان طبیعی آفت‌ها (مثل کفشدوزک‌ها و زنبورهای پارازیت) فراهم کنید تا آن‌ها کارشان را بکنند. رعایت بهداشت مزرعه (جمع کردن بقایای گیاهی آلوده)، تناوب زراعی درست و تقویت گیاه با خاک سالم، جلوی خیلی از مشکلات را می‌گیرد. اگر باز هم مشکلی پیش آمد، از آفت‌کش‌های طبیعی مجاز (مثل روغن چریش یا صابون‌های مخصوص) آن هم به مقدار کم و به عنوان آخرین راه حل استفاده می‌شود.
بخوانید: دوجین آلوده: 12 ماده غذایی حاوی آفت کش ها
مدیریت علف‌های هرز ارگانیک
علف‌های هرز! این موجودات سمج انگار از زیر سنگ هم سبز می‌شوند! کنترلشان بدون علف‌کش شیمیایی، واقعاً صبر و حوصله می‌خواهد. وجین کردن (کندن علف‌ها با دست یا ابزار) یکی از راه‌های اصلی است، هرچند کمی کمرشکن است! استفاده از مالچ (پوشاندن سطح خاک با کاه، برگ یا پوشش‌های دیگر) هم جلوی رشد خیلی از آن‌ها را می‌گیرد. تناوب زراعی و کاشت متراکم محصول اصلی هم فضا را برای رشد علف هرز کم می‌کند. در نهایت، کمی علف هرز شاید آنقدرها هم بد نباشد و به تنوع زیستی کمک کند، به شرطی که از کنترل خارج نشوند!
اصول دامپروری ارگانیک
اگر به فکر تولید گوشت، شیر یا تخم‌مرغ ارگانیک هستید، باید بدانید که حیوانات در این سیستم، زندگی شادتری دارند! فضای کافی برای حرکت، دسترسی به مرتع و هوای آزاد، خوراک صد در صد ارگانیک و سالم، و عدم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها برای رشد سریع‌تر، از اصول پایه هستند. تمرکز بر پیشگیری از بیماری با تغذیه خوب و محیط مناسب است، نه درمان‌های شیمیایی مداوم.
گواهی ارگانیک: مدرک رسمی برای محصول سالم
خب، شما همه این کارها را با عشق انجام دادید و محصولتان به ثمر نشست. حالا از کجا معلوم که راست می‌گویید و محصولتان واقعاً ارگانیک است؟ اینجاست که گواهی ارگانیک وارد می‌شود. این گواهی مثل شناسنامه یا کارت ملی محصول شماست و به مشتری اطمینان می‌دهد که تمام استانداردهای ارگانیک رعایت شده است.
گرفتن این گواهی کمی دوندگی دارد. باید یک نهاد معتبر صدور گواهی را پیدا کنید، درخواست بدهید، کلی فرم پر کنید و برنامه‌هایتان را شرح دهید. بعد بازرس می‌آید و مزرعه یا واحد تولیدی شما را زیر و رو می‌کند! مهمتر از همه، یک دوره گذار (معمولاً ۲-۳ ساله) وجود دارد که در طی آن باید کاملاً ارگانیک کار کنید، اما هنوز نمی‌توانید برچسب ارگانیک بزنید. پس باید حسابی صبور باشید! بعد از آن هم هر سال بازرسی دارید و باید تمام سوابق خرید و فروش و کارهایتان را دقیق نگه دارید. کمی سخت به نظر می‌رسد، اما برای فروش محصول با نام و قیمت ارگانیک، لازم است.
مطالب مرتبط: گرمایش جهانی و پالایش حبوبات
مزایا و چالشهای تولید ارگانیک
قبل از اینکه دل به دریا بزنید، خوب است که هم جنبه‌های مثبت و هم سختی‌های کار را بدانید:
- چرا مناسب است؟ چون به حفظ محیط زیست کمک می‌کنید، خاک سالم‌تری خواهید داشت، محصولتان احتمالاً سالم‌تر است (حداقل از نظر باقیمانده سموم)، به رفاه حیوانات اهمیت می‌دهید و اگر بازارش را پیدا کنید، می‌توانید محصولتان را با قیمت بهتر بفروشید و مشتریان وفادار پیدا کنید.
- چرا دشوار است؟ چون دوره گذار ممکن است از نظر مالی فشار بیاورد، عملکرد محصولتان شاید در ابتدا کمتر باشد، جنگیدن با آفات و علف‌های هرز بدون سم سختتر است، گرفتن و نگه داشتن گواهی ارگانیک هزینه و دردسر دارد و باید برای پیدا کردن مشتری برای محصولتان تلاش کنید.
چند توصیه دوستانه برای شروع موفق در تولید ارگانیک
اگر با خواندن این‌ها هنوز مصمم هستید که وارد این دنیای جذاب شوید، این چند نکته را هم از ما داشته باشید:
- با چشم باز شروع کنید: قبل از هر کاری، حسابی تحقیق کنید، استانداردهای ارگانیک مربوط به محصول خودتان را دقیق بخوانید و یک نقشه راه، هرچند ساده، داشته باشید.
- لقمه به اندازه دهانتان بردارید: لازم نیست از همان اول کار بزرگی را شروع کنید. با یک محصول یا یک قطعه زمین کوچک شروع کنید و کم‌کم کارتان را گسترش دهید.
- از دیگران یاد بگیرید: با کشاورزان یا تولیدکنندگان ارگانیک دیگر صحبت کنید، در کارگاه‌های آموزشی شرکت کنید و از منابع علمی معتبر کمک بگیرید. تجربه خیلی مهم است!
- مشتری‌تان کیست؟ از همان ابتدا به فکر فروش محصولتان باشید. چه کسی قرار است آن را بخرد؟ کجا می‌توانید آن را بفروشید؟
- عاشق کارتان باشید و صبور: تولید ارگانیک کاری است که به عشق، علاقه و پشتکار زیادی نیاز دارد. انتظار نتیجه یک شبه را نداشته باشید و از مسیر لذت ببرید!
کلام آخر
پس دیدیم اینکه چگونه محصولات ارگانیک تولید کنیم؟ فقط یک دستورالعمل فنی نیست، بلکه یک تعهد به روشی سالم‌تر و پایدارتر برای تولید است. این یعنی احترام به خاک، آب، گیاهان، حیوانات و در نهایت، انسان. شاید کمی سختتر از روش‌های معمول باشد، اما نتیجه‌اش محصولی است که با افتخار می‌توانید بگویید “این سالم است!” و زمینی که برای آیندگان هم قابل کشت باقی می‌ماند. اگر به دنبال کاری هستید که هم خوب باشد و هم حس خوبی به شما بدهد، تولید ارگانیک می‌تواند همان مسیر باشد.
سوالات متداول
آیا کشاورزی ارگانیک واقعاً سختتر از کشاورزی معمولی است؟
چالشهای متفاوتی دارد (مثل مدیریت آفات/علف هرز بدون سم)، اما با دانش و برنامهریزی قابل مدیریت است و مزایای بلندمدت دارد.
بدون گرفتن گواهی ارگانیک هم می‌توانم محصولم را ارگانیک بنامم؟
خیر، برای استفاده قانونی از برچسب و واژه “ارگانیک” در فروش، دریافت گواهی از نهادهای معتبر الزامی است.
مهمترین اصل برای شروع تولید ارگانیک چیست؟
تعهد به فلسفه ارگانیک و مهمتر از همه، تمرکز بر ساخت و حفظ سلامت خاک؛ چون خاک سالم، پایه همه چیز است.
