کلاژن چیست و چرا مهم است؟
کلاژن نوعی پروتئین است و در واقع، فراوان ترین پروتئین ساختاری در بدن موجودات می باشد. پروتئین ساختاری پروتئینی است که ساختار یا چارچوب سلول ها و بافت ها را می سازد. 28 نوع کلاژن شناخته شده وجود دارد و کلاژن نوعI ، 90 درصد از کلاژن بدن انسان را تشکیل می دهد. کلاژن عمدتاً از آمینو اسید های گلایسین، پرولین و هیدروکسی پرولین تشکیل شده است. این اسید های آمینه ساختار مارپیچ سه گانه و مشخصه کلاژن را تشکیل می دهند.
کلاژن در بافت همبند، پوست، تاندون ها، استخوان ها و غضروف یافت می شود. ساختار بافت ها را فراهم می کند و نقش مهمی در فرایند های سلولی از جمله ترمیم بافت، پاسخ ایمنی، ارتباط سلولی، مهاجرت سلولی و نگهداری بافت را ایفا می کند. سلول های بافت همبند به نام فیبروبلاست ها کلاژن را تولید و حفظ می کنند. با افزایش سن، کلاژن شکسته شده، عملکرد فیبروبلاست مختل می شود و تولید کلاژن کند می گردد. این تغییرات، همراه با از دست دادن پروتئین کلیدی ساختاری دیگری به نام الاستین، منجر به ایجاد علائم پیری مانند افتادگی پوست و چین و چروک می شود.
کاربردهای کلاژن
بدن به طور طبیعی کلاژن تولید می کند. کلازن را می توان از طریق منابع غذایی مختلف مانند پوست مرغ و پوست ماهی و همچنین مکمل های کلاژن تامین نمود. محصولات کلاژن خوراکی و موضعی مانند مکمل ها و کرم های صورت برای درمان علائم پیری پوست مانند چین و چروک، از دست دادن رطوبت و درد مفاصل محبوب می باشند. کلاژن به صورت پودر، کپسول و مایع در دسترس است. می‌توان آن را به عنوان مکمل مصرف کرد و یا به نوشیدنی های سرد و گرم و مواد غذایی مانند اوتمیل، ماست و محصولات انرژی زا اضافه نمود. متخصصان مراقبت های بهداشتی از کلاژن و مواد بر پایه آن در زمینه پزشکی از جمله در درمان زخم ها، سوختگی ها و زخم های دیابتی استفاده می کنند. علاوه بر این کلاژن به دلیل خواص مرطوب کنندگی و آب رسانی آن در محصولاتی مانند مرطوب کننده ها و سرم ها توسط شرکت های آرایشی و بهداشتی استفاده می شود.
چه چیزی باعث از دست دادن کلاژن می شود؟
با افزایش سن، تولید کلاژن به طور طبیعی کاهش می یابد. علاوه بر این، کلاژن شکسته شده و کمتر در بدن توزیع می شود. این تغییرات منجر به علائم مشخصه پیری مانند چین و چروک، خشکی و افتادگی پوست می گردد. یکپارچگی کلاژن موجود در سیستم اسکلتی نیز با افزایش سن کاهش می یابد و منجر به کاهش استحکام استخوان ها می شود.
در حالی که از دست دادن و آسیب کلاژن با افزایش سن اجتناب ناپذیر است، برخی از عوامل مانند رژیم غذایی و سبک زندگی می توانند باعث تسریع این روند شوند. به عنوان مثال، سیگار کشیدن باعث تخریب کلاژن می شود و باعث پیری پوست، چین و چروک و از دست دادن خاصیت ارتجاعی پوست می گردد. همچنین بر اساس مطالعات انجام شده نوشیدن زیاد الکل با کاهش تولید کلاژن و آسیب رساندن به مکانیسم های ترمیم پوست، در تسریع پیری پوست موثر است.
علاوه بر این، پیروی از یک رژیم غذایی سرشار از قند افزوده و مواد غذایی فوق فراوری شده می تواند با مشارکت در فرایندی به نام گلیکاسیون منجر به پیری زودرس شود. این فرایند باعث کاهش گردش کلاژن و اختلال در توانایی کلاژن برای تعامل با سلول ها و پروتئین های اطراف می شود. قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید نیز باعث کاهش تولید کلاژن می شود. بنابراین استفاده از کرم ضد آفتاب و اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید بیش از حد می تواند به جلوگیری از علائم پیری زودرس در پوست کمک نماید.
مواد غذایی سرشار از کلاژن
کلاژن در همه موجودات یافت می شود و در برخی از قسمت ها مانند پوست و مفاصل متمرکز است. نمونه هایی از مواد غذایی غنی از کلاژن:
- استخوان، پوست و رباط های جانوران مانند انگشتان و پوست مرغ
- انواع خاصی از مواد غذایی دریایی، مانند پوست ماهی و عروس دریایی
- محصولات ساخته شده از استخوان و رباط جانوران
از آنجایی که بدن به طور طبیعی کلاژن را از آمینو اسیدها تولید می کند، با مصرف مقادیر کافی از مواد غذایی حاوی پروتئین مانند مرغ، ماهی، لوبیا و تخم مرغ، می توان از تولید کلاژن در بدن اطمینان حاصل نمود. بدن برای تولید و نگهداری کلاژن، علاوه بر آمینو اسید ها به سایر اجزای رژیم غذایی نیاز دارد. به عنوان مثال، ویتامین C برای سنتز کلاژن ضروری است، بنابراین داشتن سطوح کم یا کمبود ویتامین C می تواند منجر به اختلال در تولید کلاژن شود. بنابراین، مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین C مانند مرکبات، فلفل، سبزیجات و انواع توت ها می تواند به افزایش تولید کلاژن کمک کند. علاوه بر این، رژیم غذایی سرشار از ترکیبات گیاهی مفید نیز می تواند با کاهش التهاب و محافظت در برابر تخریب کلاژن به بهبود سلامت پوست کمک کند.
فواید مصرف کلاژن
- سلامت پوست
یکی از محبوب ترین کاربرد های مکمل های کلاژن، بهبود و سلامت پوست است. تحقیقات نشان می دهد مصرف مکمل های کلاژن جنبه های خاصی از سلامت و ظاهر پوست را بهبود می بخشد. مصرف کلاژن هیدرولیز شده در مقایسه با درمان های پلاسبو، هیدراتاسیون، قابلیت ارتجاعی و چین و چروک پوست را بهبود می بخشد. کلاژن هیدرولیز شده یک نوع رایج کلاژن است که در مکمل ها استفاده می شود و با استفاده از فرایندی به نام هیدرولیز تولید می شود. در این فرآیند پروتئین به قطعات کوچکتر تجزیه می شود و جذب آن برای بدن آسان تر می گردد. بر اساس مطالعات مصرف مکمل های کلاژن رطوبت و قابلیت ارتجاعی پوست را بهبود می بخشد و ظاهر چین و چروک را کاهش می دهد. دوزهای کلاژن موثر در بهبود سلامت پوست از 2/5 تا 15 گرم در روز به مدت 8 هفته یا بیشتر می باشد.
- سلامت استخوان ها
علاوه بر بهبود برخی از جنبه های ظاهر و سلامت پوست، مکمل های کلاژن سبب سلامت استخوان ها نیز می شوند. در یک مطالعه به اثرات مصرف مکمل های کلاژن در 102 زن در سن یائسگی با تراکم استخوانی کاهش یافته، پرداخته شد. افرادی که روزانه 5 گرم پپتید کلاژن به مدت 1 سال مصرف کردند، در مقایسه با شرکت کنندگانی که دارونما مصرف کردند، افزایش قابل توجهی در تراکم استخوان ستون فقرات و استخوان فمور ران داشتند. این یافته ها نشان می‌دهد که مصرف طولانی مدت مکمل های کلاژن به افزایش تراکم مواد معدنی استخوان در افرادی که در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به استئوپنی و پوکی استخوان هستند کمک می کند. علاوه بر این، مصرف مکمل های کلاژن خوراکی علائم مربوط به آرتروز را کاهش می‌دهد.
عوارض مصرف کلاژن
مکمل های کلاژن پروفایل ایمنی خوبی دارند و با عوارض جانبی نا مطلوب همراه نیستند. با این حال، تولید کنندگان اغلب کلاژن را با سایر مواد در مکمل ها ترکیب می کنند. برخی از مواد تشکیل دهنده مانند عصاره گیاهان دارویی و سطوح بالای ویتامین ها در مکمل هایی که برای بهبود سلامت پوست، ناخن و مو فرموله شده اند، می توانند برای سلامتی مضر باشند. علاوه بر این، برخی مکمل های کلاژن ممکن است حاوی مقادیر زیاد مواد مغذی مانند بیوتین باشند که می تواند در آزمایش های عملکرد قلب و تیروئید اختلال ایجاد کند. این ویتامین و سایر ویتامین ها و مواد معدنی در صورت مصرف طولانی مدت در دوزهای بالا می توانند باعث بروز مشکلات سلامتی شوند. قبل از شروع مصرف مکمل ها حتما با پزشک مشورت کنید.
برای دریافت اطلاعات بیشتر به مقاله های کلاژن یا ژلاتین؟، کلاژن چگونه به بهبود مو کمک می کند؟ و آیا کلاژن هیدرولیز شده یک درمان معجزه آسا است؟ مراجعه نمایید.
